پیشینه روابط فرهنگی چین و ژاپن

پیشینه روابط فرهنگی چین و ژاپن، قدمتی چند هزار ساله دارد و سرآغاز تاریخی آن به  ۲۰۰ سال پیش از میلاد همزمان با حکومت سلسه هان در چین باز می گردد. در واقع به هر بخشی از جامعه ژاپن که بنگرید آثار فرهنگ چین را در آن می بینید. رابطه فرهنگی چین و ژاپن را می توان ارتباط فرهنگی مادر شهر و سرزمین پیرامونی نیز توصیف نمود. 

چین در بیشتر روزگار تاریخ باستان مهد تمدن بزرگ و مرکز فرهنگ خاور دور بوده و بر تمامی سرزمین های پیرامونی خود تاثیر گذاشته و در این میان البته ژاپن همزمان با تاثیر پذیری از فرهنگ چین، همواره به دنبال استقلال فرهنگی و تفاوت بوده است.

  نظام نوشتاری، عاملی محوری برای تاثیر گذاری فرهنگی

پیش از ورود الفبای چینی و نوشتار کانجی به سرزمین ژاپن مردمان آن سرزمین نظام نوشتاری نداشتند. رسومات، سنن، حکمت و افسانه های ژاپنی به صورت روایی و شفاهی وجود داشت و انتقال می یافت. پس از تاسیس سلسله شانگ در چین، الفبا و نظام نوشتاری چینی به نام کانجی از اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم وارد سرزمین ژاپن شد.

باور بر این است که مهاجران چینی نوشتار کانجی را به ژاپن سوغات برده اند گر چه کانجی به شکل امروزی نبود و مدت بسیاری طول کشید تا شکل امروزی بیابد .

اقتباس نظام نوشتاری چینی موجب شد بسیاری از کلمات چینی وارد زبان ژاپنی شود و با تلفظ زبان ژاپنی تطابق پیدا کنند و در عین حال این پدیده به صورت معکوس نیز در چین اتفاق افتاد که باعث اقتباس کلمات ژاپنی در زبان چینی شد.

ژاپنی ها کلمات با بار فرهنگی خود را نیز به فرهنگ ژاپن وارد ساختند، از این دست می توان اعتقاد به جایگاه خدایی امپراطور را مثال زد. یکی از دلایل نگاشته شدن دو کتاب کوجیکی و نیهون شوکی[۱] در قرن هفتم به عنوان کتاب های تاریخی تلاشی برای وصل کردن امپراطور آن زمان به عنوان نوادگان خدایان ( شبیه به چین) و اثبات مشروعیت حکومت ژاپن با درهم آمیختن نوشتار و مذهب بود.

دو کتاب کوجیکی[۲] و نیهون شوکی[۳] با خط نوشتاری چینی ( کانجی) نوشته شده است.

آیین بودا عامل مهم دیگر تاثیر گذاری فرهنگی

بی گمان آیین بودا که از اوایل قرن ششم میلادی به ژاپن راه یافت بخش بزرگی از تاثیرات فرهنگی چین در ژاپن را به جا گذاشته است. منشاء بودیسم در تبت بود که به هند و پس از آن به چین و از چین همراه با اندیشه های کنفوسیوس به دیگر مناطق آسیایی از جمله ژاپن راه یافت.

شینتو آیین اصلی مردمان ژاپن در آن زمان بود. با ورود بودیسم اختلافاتی بین طرفداران و مخالفان آن بروز کرد که در نهایت به پیروزی بودیسم و غلبه آن و به بیان دقیق تر سازگاری دو آیین بودا و شینتو انجامید.

آیین بودا متعاقبا به آیین رسمی خاندان سلطنتی و سامورایی ها تبدیل شد و با اوج گیری قدرت سلسله تانگ در چین، مامورانی از چین به ژاپن اعزام شدندو به دین ترتیب نظام سیاسی، اداری و دیوانسالاری چینی از قرن هفتم تا ابتدای قرن دهم در ژاپن به اجرا در آمد. تاثیرات بودیسم، آیین و باورداشت ها، آداب و رسوم آن موجب شد که در دوره امپراطوری نارا بر خلاف سنت تاریخی در ژاپن، پایتخت واحد و ثابتی انتخاب شود و در آن معابد شکوهمندی بنا گردد که نشان دهنده قدرت و عظمت ژاپن بود.

باغ زن (Zen) جیسواین، توکیو، ژاپن

تاثیرات واقعیو فرهنگی چین در ژاپن به ویژه بر هنر و معماری این کشور در دوره نارا به اوج رسید. همین فرهنگ موجب شد که پایتخت ژاپن از آسوکا به شهر نارا انتقال پیدا کرد. شهری که بناهای آن با الگو گیری از معماری شانگان پایتخت چین در آن زمان ساخته شد.

اقتباس هوشیارانه از فرهنگ چینی در دوره نارا از سال ۷۱۰ تا سال ۷۹۴ ادامه یافت. در این دوره  هشتاد ساله حاکمان ژاپنی تلاش داشتند شیوه حکومتی سلسله تانگ چین را به اجرا گذارند اگر چه به موفقیت نرسیدند. حاکمان دوره نارا فرهنگ چین را تبلیغ می کردند و مردم را به معماری چینی و پوشیدن لباس های چینی تشویق می نمودند.

ژاپن در دوره کلاسیک نیز بسیار تحت تاثیر فرهنگ چینی قرار داشت که بودیسم و حتی افکار و عقاید کنفوسیوس و دیگر اجزای فرهنگ چین در تاثیر گذاری بر توسعه فرهنگی ژاپن سهم داشته اند.

از آثار تاریخی فرهنگی مشهور کیوتو، کین کاکو جی (معبد عمارت طلایی) که با الگوگیری از فرهنگ چینی در ۱۳۹۷ میلادی ساخته شد

تاثیر گذاری فرهنگی چین در دوران نوین و به کار گیری قدرت نرم

سالهاست خریداران بسیاری در سراسر جهان به نوشته «Made in China  » بر روی کالاها عادت کرده اند. اما اخیرا دولت چین قصد دارد فرهنگ کشورش را نیز به عنوان یک برچسب صادراتی تبلیغ و ترویج کند. در واقع به اهمیت و توان قدرت نرم که سیاست فرهنگی جزئی از آن است پی برده است.

همانگونه که آمریکا با ترویج فرهنگ آمریکایی در صدد سیطره و نفوذ در سرزمین های مختلف برآمده و تلاش نموده مردمان کشورهای مختلف را به فرهنگ و ارزش های آن جذب کند، دولت چین هم در مسیر خیزش اقتصادی و اوج گیری قدرت اقتصادی اش به این نکته پی برد که در بیشتر نقاط جهان که اکنون مشتریان کالاهای چینی هستند، چین با نماد عقب ماندگی فرهنگی معرفی شده است.

بخش غالب مردمان جهان غرب ( شامل آمریکا و اروپا) را به عنوان نماد علم، صنعت و پیشرفت باور دارند و تمایلی برای شناخت فرهنگ چین ندارند.

جمهوری خلق چین پس از ورود به دوران جدید حیات خود، همراه با خیزش و اوج گیری اقتصادی اش، در صدد برآمده این باور را تصحیح کرده و از قدرت نرم و سیاست فرهنگی بهره گیرد که در نتیجه به بسط نفوذ اقتصادی - سیاسی چین ترجیحا در مناطق پیرامونی آسیای دور کمک می کند.

حزب کمونیست چین در همین راستا هدفش را به صراحت اعلام نمود که دست یابی به قدرت نرم مکمل پیشرفت سریع اقتصادی و قدرت نظامی اش خواهد بود.

بر پایه همین سیاست دولت چین مبالغ چشمگیری را در زمینه فرهنگی هزینه کرده است: به طور مثال طی یک دوره از سال ۱۹۹۵ تا ۲۰۰۴ ،حدود ۱/۱۹۷۷ میلیون ین صرف کمک هزینه فرهنگی، ۲۸۰ میلیون ین صرف کمک هزینه میراث فرهنگی و ۵/۴۰ میلیون ین صرف کمک هزینه پروژه های فرهنگی اولیه در ژاپن هزینه کرده است..

روابط فرهنگی چین و ژاپن در دوران نوین

روابط دو کشور رقیب آسیایی در دوران نوین وارد مرحله جدیدی شد و تابعی از عادی سازی روابط سیاسی دو کشور در دوران پس از جنگ دوم جهانی است. در عین حال این روابط ویژگی های خاص خود با توجه به خیزش اقتصادی سیاسی چین و احساس تهدید ژاپن را دارا می باشد.

در دوران پس از جنگ جهانی دوم همراه با تلطیف فضای سیاسی بین دو کشور و عادی سازی روابط، همچنین گشوده شدن درهای چین به جهان خارج، روابط فرهنگی دو رقیب متخاصم نیز به تدریج رو به عادی شدن و بهبودی گذاشت. چین و ژاپن در سال ۱۹۷۹ میلادی توافق نامه تبادلات فرهنگی را امضا کردند پس از آن هر دو کشور روابط و مبادلات فرهنگی دولتی و غیر دولتی گوناگونی را به اجرا گذاشته اند.

مرکز تبادلات فرهنگی چین در ژاپن

به دنبال توافق به عمل آمده طی سفر تاریخی رئیس جمهور وقت چین هو جینتائو به ژاپن در سال ۲۰۰۸، چین یک مرکز فرهنگی با نام مرکز تبادلات فرهنگی چین و ژاپن در توکیو تاسیس کرد.

این مرکز در واقع در خدمت اجرای محور اصلی سیاست های فرهنگی جدید این کشور یعنی زدودن باورهای منفی نسبت به فرهنگ چین و خوارشماری آن قرار دارد.

نام مرکز نیز هوشمندانه "مرکز تبادلات فرهنگی" انتخاب شده است که معنای اقدامات احتمالی برای بسط نفوذ فرهنگی از آن برداشت نشود.

به اعتقاد مقامات دولت چین این مرکز فرهنگی پنجره ای است به فرهنگ چین و پل ارتباطی برای درک متقابل مردمان دو کشور و به تبع آن به تعمیق همکاری های فرهنگی چین و ژاپن کمک می کند.

این مرکز میزبان فعالیت های فرهنگی گوناگونی شامل نمایشگاه، اجرا، سخنرانی و سیمنار است و اطلاعات فرهنگی را در قالب کتاب، مجلات و روزنامه، فیلم و برنامه های تلویزیونی و موسیقی در اختیار شهروندان ژاپنی قرار می دهد.

در کنار این مرکز باید به فعالیت ها در قالب سفارت چین در ژاپن و همچنین انجمن دوستی چین و ژاپن هم اشاره کرد.

اما نکته مهم دیگر در خصوص تنوع فعالیت هاست که برخی از آنان مانند نامگذاری هر سال  به نام  یک شهر چین در ژاپن و اجرای برنامه های مختلف در خصوص آن شهر می باشد.

از جمله می توان به برگزاری نمایشگاه عکس در خصوص آن شهر ( نمایش عکس با موضوعاتی مانند غذاها، لباس سنتی مراسم های ملی یا مذهبی، مراسم ترحیم و ازدواج، کارها و زندگی روزمره، طبیعت، جاذبه های گرشگری، آثار تاریخی، صنایع دستی، هنرهای معاصر، ورزش ها و بازی های متداول آن شهر و رقص سنتی و محلی و ...)، برگزاری سخنرانی ها، وورک شاپ ها و سمپوزیوم  ها، برگزاری کلاس های آموزشی مختص به همان شهر (آموزش صنایع دستی، آموزش هنرهای معاصر، آموزش ورزش ها و بازی های متداول، آموزش رقص سنتی و محلی،  آموزش موسیقی سنتی)، برگزاری کنسرت موسیقی و آواز سنتی و محلی، برگزاری مراسم های رقص سنتی و محلی و ... اشاره کرد.

برگزاری مراسم سال نو چینی، میلادی، مراسم های ملی و مذهبی چین، برگزاری نمایش رقص های مناطق مختلف، برگزاری کنسرت موسیقی و آوازهای سنتی و محلی مناطق مختلف، کنسرت موسیقی معاصر و معرفی هنرمندان، برپایی نمایشگاه عکس و معرفی عکاسان، برگزاری نمایشگاه نقاشی و معرفی نقاشان و طراحان معروف، مسابقات سخنرانی درمورد جنبه های مختلف کشور چین و اهدای جایزه، برگزاری آموزش و برپایی نمایشگاه های آشپزی چینی، نمایش فیلم های سینمایی، مستند، زندگی اجتماعی و ... از مناطق مختلف چین، نشست های علمی، شعر چینی، پزشکی چینی، آموزش ورزش های رزمی، نمایشگاه های دوره ای مانگای چینی، هنر معاصر و کنسرت آوازهای تبتی، مقایسه شعر تانکا و شعر تبتی، دکمه های چینی آموزش طراحی بر روی طلا، مدل ها و طرح های سنتی و جدید و ... از دیگر موضوعات مرتبط با برنامه های فرهنگی چین در ژاپن می باشد.

نخستین گفتگوی مردمی عالیرتبه چین و ژاپن

نخستین گفت و گوی عالی رتبه مردمی چین و ژاپن در ۲۵ نوامبر سال ۲۰۱۹ بین وزرای امور خارجه، آموزش و فرهنگ و جهانگردی دو کشور در توکیو برگزار شد. پیش از آن چین در سال ۲۰۱۲ به مناسبت چهلمین سالگرد عادی سازی روابط دیپلماتیک بین چین و ژاپن، یک کارگاه آموزشی را در این زمینه در موسسه روابط خارجی خلق چین برگزار نمود.

وزیر امور خارجه ژاپن از برگزاری این جلسه در ژاپن ابراز خشنودی کرد و اظهار داشت: تشکیل چارچوب ساختاری گفتگوی فرهنگی همانند چارچوب ساختاری گفتگو های سیاسی و اقتصادی پایه روابط مطلوب را در دوره جدید میان چین و ژاپن بنا گذاشته است.

وزیر امورخارجه چین نیز بیان کرد: از طریق این گفتگوهای مردمی به دنبال برقراری و ترویج روابط گوناگون و بسیار میان مردمان دو کشور است. وی گفت: ارتباط  و تبادلات فرهنگی میان ما تاریخی است. در سال های اخیر سفر های متقابل میان مردم دو کشور بی سابقه بود. امیدوارم بتوانیم راه هایی  برای بهتر و بیشتر کردن این روابط  پیدا کنیم و این روابط را در دراز مدت پایدار تر و عمیق تر نماییم.

دو کشور در این گفتگوها بر سر یک چارچوب ساختاری توافق کردند. از منظر افزایش درک متقابل مردمان ژاپن و چین که برای تکامل روابط دوطرفه الزامی است، در این گفت و گوها اقدامات مورد نیاز جهت تعمیق تبادلات فرهنگی مردمی بررسی خواهد شد و به شکل سالانه به نوبت در توکیو و پکن برگزار می شود.

دو کشور همچنین در خصوص اجرای مستمر تبادل سی هزار دانش آموز طی یک دوره پنج ساله، که از سال ۲۰۲۰ آغاز خواهد شد، موافقت کردند .

نخستین گفت و گوی عالی رتبه مردمی چین و ژاپن ، ۲۵ نوامبر ۲۰۱۹، توکیو

با توجه به برنامه ریزی برای برگزاری المپیک ۲۰۲۰ در توکیو، مقرر بود که در همین سال تبادلات فرهنگی و به خصوص تبادلات ورزشی افزایش یابد و این سال، سال ترویج تبادلات ورزشی چین- ژاپن باشد و طرفین توافق کردند با توجه به پنجاهمین سالگرد عادی سازی روابط میان ژاپن و چین در سال ۲۰۲۰، هر دو کشور میزبان مراسمات تبادلاتی از جمله اجراهای صحنه ای و نمایشگاه خواهند بود. دو کشور همچنین توافق کرده اند بازدید های دوطرفه را جهت رسیدن به هدف نهایی ۱۵ میلیون نفر جهانگرد افزایش دهند که البته با شیوع کرونا باید برای زمان دیگری برنامه ریزی ها شکل بگیرد.

افزایش سفر شهروندان چینی به ژاپن

تبادل آثار فرهنگی

چین و ژاپن همچنین در خصوص تبادل آثار فرهنگی به تفاهم رسیده اند. هر دو کشور موافق هستند که ترویج دوطرفه تبادلات از طریق محتواهای گوناگون درک متقابل را در بین دوکشور افزایش می دهد. این تبادلات  هم راستا با گسترش سریع حوزه بازار آثار فرهنگی چین و ژاپن خواهد بود. از جمله طرفین برای پیشبرد همکاری در تولید مشترک فیلم چین و ژاپن به توافق رسیدند. یکی از موارد حساس از نظر ژاپنی ها در این زمینه حفاظت از حق تالیف (Copy Right) و مقامات ژاپنی خواستار حفاظت از حق تالیف آثار فرهنگی  و شفافیت بیشتر در این زمینه شدند.

فیلم 'Legend of the Demon Cat' تولید مشترک چین و ژاپن

ابعاد دوگانه روابط فرهنگی چین و ژاپن

روابط فرهنگی چین و ژاپن در دوره جدید می تواند دارای ابعادی دوگانه باشد. ژاپن از یک سو خیزش اقتصادی سیاسی چین را معنای افزایش رقابت و حتی تخاصم با این رقیب تاریخی و سنتی ارزیابی می کند.

به کارگیری قدرت نرم و سیاست فرهنگی از سوی چین همچنین هشداری برای ژاپن است که از دیرباز تحت تاثیر فرهنگ چین قرار داشته و می تواند تهدیدی برای ژاپن به شمار آید.

 از سوی دیگر قرابت فرهنگی دو کشور می تواند از دیدگاه مثبت به زمینه ای برای ارتقاء همکاری ها تعبیر شود همان گونه که ماساکی میاساکو استاد دانشکده هنر توکیو می گوید : ما از دوره رقابت به دوره رفاقت و همکاری رسیده ایم و باید برای ارتقاء همکاری یکدیگر ایده هایمان را به اشتراک بگذاریم.

به گفته مقامات ژاپنی، دولت ژاپن در صدد است که از این بستر برای کاهش تخاصم و استقرار صلح و امنیت در منطقه آسیا – اقیانوسیه بهره گیرد.

به گفته آنها ژاپن اهمیت تشویق چین به شرکت در روابط سازنده بین المللی  جهت حفظ صلح و ثبات در منطقه آسیا پاسیفیک را درک کرده است.

به نظر می رسد چین و ژاپن هر دو در این نکته اشتراک نظر دارند و بر همین مبنا با بهره گیری از سیاست فرهنگی به دنبال تنش زدایی و تثبیت صلح و ثبات در این منطقه هستند.

تحقیق و آماده سازی: دکتر میلاد دلفان آذری

منابع:

https://www.tofugu.com/japanese/kanji-history/

https://itsjapantime.com/the-history-of-kanji

https://www.japanpitt.pitt.edu/glossary/han-dynasty

https://www.chinasage.info/japan.htm

http://en.cccweb.org/Tokyo.html

 https://www.economist.com/china/۲۰۱۷/۰۳/۲۳/china-is-spending-billions-to-make-the-world-love-it

https://www.chinadaily.com.cn/a/۲۰۱۹۱۲/۰۵/WS۵de۸۷۱۱۷a۳۱۰cf۳e۳۵۵۷c۲e۶.html

https://www.architecturelab.net/japanese-zen-gardens/

https://www.mofa.go.jp/a_o/c_m۱/cn/page۳e_۰۰۱۱۳۵.html